20 lipca 2025 r. miejscowości Czarnowo Undy odbyła się Msza Święta Polowa przy pomniku ofiar niemieckiej pacyfikacji tej wsi w czasie II wojny światowej. Mieszkańcy wsi Czarnowo-Undy od wielu lat dbają o mogiłę jako o jedno z najważniejszych miejsc pamięci narodowej na terenie Gminy Kołaki Kościelne. W lipcu 1944 r. wywiad AK doniósł, że oddział żandarmerii niemieckiej będzie ewakuowany ze wsi Kulesze do miasta Rutki. Odział miał podróżować bocznymi drogami leśnymi właśnie w okolicy miejscowości Czarnowo-Undy. Gdy partyzanci dowiedzieli się o tym, wyruszyli natychmiast w drogę. Niemcy prowadzili ze sobą bydło, konie, wozy oraz radzieckich jeńców. Partyzanci zwyciężyli w tej potyczce, mimo że ani sprzętem, ani liczebnością nie mogli się równać z doborowym oddziałem SS. W odpowiedzi na tą porażkę, 22 lipca 1944 r. Niemcy dokonali pacyfikacji wsi Czarnowo-Undy. Wielu mieszkańców rozstrzelano, a wieś spalono. Coroczna uroczystość jest upamiętnieniem bohaterstwa walczących o wolność Ojczyzny, a także ofiar tej walki.
Jeszcze przed rozpoczęciem uroczystości pan Henryk Sakowicz został uhonorowany Srebrną Odznaką Honorową „Podlaski Krzyż Floriański”. Wyróżnienie to, przyznawane za szczególne zasługi na rzecz lokalnej społeczności oraz ochrony przeciwpożarowej, zostało wręczone przez Prezesa Zarządu Oddziału Gminnego ZOSP RP w Kołakach Kościelnych, Adama Łubnickiego. Odznaczenie stanowi wyraz uznania zaangażowania Pana Henryka Sakowicza w działania społeczne oraz jego wkładu w organizację lokalnych inicjatyw, w tym również dzisiejszej uroczystości.
Następnie odbyła się Msza Święta. Kazanie do zebranych skierował Proboszcz Parafii Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny w Kołakach Kościelnych ks. Henryk Dąbrowski, który odniósł się do słów św. Jana Pawła II – „Naród, który nie zna swojej przeszłości, umiera i nie buduje przyszłości” – słów które powinny być dla nas wyzwaniem do głębokiego zaangażowania w pielęgnowanie pamięci historycznej, szacunku wobec dziedzictwa przodków oraz aktywnego uczestnictwa w kształtowaniu wspólnego dobra. To przypomnienie, że bez znajomości historii, bez umiłowania ojczystych tradycji i wartości, społeczeństwo traci swoją tożsamość, korzenie i duchową siłę, która pozwala z nadzieją patrzeć w przyszłość.
Następnie głos zabrał Wójt Gminy Kołaki Kościelne Sylwester Jaworowski, który podkreślił jak istotna jest obecność mieszkańców podczas tego rodzaju wydarzeń, wyrażając wdzięczność za pielęgnowanie pamięci historycznej oraz zaangażowanie w kultywowanie lokalnych tradycji. Szczególne słowa uznania skierował do Pana Henryka Sakowicza, który – mimo braku sołtysa w miejscowości Czarnowo-Undy – wziął na siebie odpowiedzialność za przygotowanie wydarzenia.Wójt przekazał również informację, iż trwają prace nad opracowaniem kosztorysu dotyczącego renowacji pomnika, przy którym odbyła się uroczystość. Obiekt ten ma zostać poddany odnowieniu. W najbliższym czasie planowane jest złożenie do wojewody wniosku o dofinansowanie realizacji tego przedsięwzięcia.
Po nabożeństwie złożone zostały kwiaty przed pomnikami. Hołd tragicznie zabitym oddały także przybyłe poczty sztandarowe. Następnie odbył się przemarsz do kolejnego pomnika znajdującego się miejscowości Czarnowo-Undy, który poświęcony jest ofiarom z czasów I wojny światowej oraz wojny polsko-bolszewickiej. Wartę honorową przy pomnikach pełnili strażacy.
